Categorie: Donker Curtius (Pagina 3 van 3)

Den Haag

Als ik mensen over het onderwerp van mijn proefschrift vertel, krijg vaak de reactie dat de naam Donker Curtius ze niets zegt. Als ze al van mijn hoofdpersoon hebben gehoord, komt dat vaak door de aanwezigheid van een Donker Curtiusstraat in hun woonplaats, die niet toevallig vrijwel altijd in de buurt van een Thorbeckestraat ligt. Met behulp van Google Maps heb ik geprobeerd zoveel mogelijk van deze straten op te sporen. Onderstaand lijstje is het resultaat van deze zoektocht.

Apeldoorn

Donker Curtiusstraat
Amsterdam
Apeldoorn
Den Haag
Delft
Dordrecht
Hoogezand
Meppel
Nijmegen
Oss
Rotterdam
Schiedam
Vlissingen
Wassenaar
Zutphen

Wassenaar

Doctor Donker Curtiusstraat
Waalwijk

Donker Curtiuslaan
Doetinchem

Donker Curtiushof
Heerlen

Donker Curtiusware
Zwolle

Mr. D. Donker Curtiusstraat
Katwijk

Blijkbaar had het Nijmeegse Hatert ook een Donker Curtiusstraat, maar is deze verdwenen. De straten in Den Haag, Apeldoorn, Wassenaar en Katwijk heb ik bezocht. De andere plaatsen liggen wat verder uit de route.

Katwijk

Met de Donker Curtiusstraat in Waalwijk is iets merkwaardigs aan de hand. Deze straat heet de Doctor Donker Curtiusstraat, maar Dirk heeft de doctorstitel nooit gebruikt. Weliswaar was hij een gepromoveerd jurist, maar hij voerde een meesterstitel. Dat de straat wel degelijk naar Dirk vernoemd is en niet naar een gepromoveerd familielid, bewijst het onderschrift “staatsman” op het straatnaambordje. Als beoogd biograaf voelde het als mijn plicht de gemeente van deze omissie op de hoogte te stellen. Ondanks dankzegging voor mijn brief, gaf de gemeente – weinig verbazend – aan de straatnaam uit praktische overwegingen voorlopig niet te veranderen.

Heb ik een Donker Curtiusstraat, -laan of -plein gemist? U doet me een groot plezier deze aan me door te geven.

Donker was naar alle waarschijnlijkheid een frequente bezoeker van het Belgische kuuroord Spa. In ieder geval was hij in augustus 1839 in de badplaats, toen Nederlandse kranten melding maakten van diefstallen in enkele hotels. Donkers koffer, waarin volgens de krant “eene aanzienlijke soms gelds” bevond, werd geprobeerd open te breken, maar zonder resultaat. Ook gedurende zijn ministerschappen maakten de kranten er melding van als Donker zich buiten de Hofstad bevond. Wellicht reisde hij toen ook af naar Spa.

In ieder geval speelden de laatste momenten van Donkers leven zich in de Belgische stad af. Vanaf halverwege 1863 begon hij te kwakkelen met zijn gezondheid en in juli 1864 voelde de 71-jarige Donker zich dusdanig slecht, dat hij weer een reis naar Spa ondernam. Zijn neef Cornelis Boot was op dat moment met zijn familie in het kuuroord. Donker arriveerde op 17 juli per trein in Spa, waar hij op het station doodziek in de armen van zijn neef viel.

Boot bracht hem naar het Hôtel d’Orange, waar Donker ’s avonds nog een warme maaltijd at. Dit bleek zijn laatste te zijn: op de avond van zijn aankomst in Spa, overleed Donker Curtius in het hotel.

Het Hôtel d’Orange was één van de bekendste en meest luxe hotels van de stad. Het werd voor het eerst genoemd in 1669 en was gevestigd aan de Rue Royale, de doorgaande weg door Spa. In de tijd van Donker bestond het uit 54 kamers, en daarnaast nog uit diverse salons, eetzalen, zes keukens en zes kelders, ruimte voor twintig paarden en een grote tuin met fruitbomen. In 1904 werd het hotel afgebroken om plaats te maken voor de uitbreiding van het casino. Van de plek waar Donker is overleden is zodoende niets herkenbaars meer over. Er staan nu roulettetafels en fruitautomaten.

Donker werd op 19 juli begraven op het protestantse deel van het kerkhof onder een eenvoudige steen. Op deze steen staan slechts de woorden: “Dirk Donker Curtius, décédé le 17 juilliet 1864 à Spa à l’age de 71 ans”. Donker is betrekkelijk anoniem begraven, lokaal weet vrijwel niemand iets van zijn achtergrond. De lokale historicus Pierre Lafagne heeft in 1976 een boekje over het kerkhof geschreven en beschreef daarin ook Donkers grafsteen. Niet alleen noemde hij hem abusievelijk “Dunker Curtius”, ook deelde hij hem in bij een hoofdstuk over Britse koloniale beambten, die hun laatste levensjaren in Spa sleten en hier begraven liggen.

Bij mijn komst was er overduidelijk al een tijd niet meer naar Donkers grafsteen omgekeken. Ik weet dat er in ieder geval in 2004 nog iemand naar het kerkhof is afgereisd om Donkers graf te bekijken, maar het is goed mogelijk dat daarna niemand meer aandacht aan zijn laatste rustplaats heeft geschonken. Een deel van het graf was bedekt met grind, terwijl aan weerszijden het onkruid langs de steen groeide. Het koste weinig moeite om de begroeiing en het zand te verwijderen, om zo alle letters op het graf weer leesbaar te maken. Gelukkig was de steen nog heel, wat niet gezegd kan worden van vele andere graven uit die tijd op het kerkhof. Voor nu ligt het enige tastbare bewijs van Donkers aanwezigheid in Spa er goed bij, tot er over tien jaar wellicht weer iemand anders langskomt.

Donker overleed in ieder geval in het land waarmee hij een bijzondere band had: niet alleen was hij tijdens de Belgische opstand in Brussel, ook bracht hij de Belgische grondwet in 1848 ter tafel als model voor de Nederlandse.

De reden om een biografie over Donker Curtius te schrijven is gelegen in het feit dat hij in de geschiedenis bijna helemaal vergeten is. Behalve een Franstalige biografie uit 1876 en een hoofdstuk in een boek over het negentiende-eeuws liberalisme uit 1992 is er weinig over hem geschreven, dit in schril contrast met de man die gewoonlijk vereenzelvigd wordt met het jaar 1848: Thorbecke. Er zijn echter verschillende redenen waarom het jammer is dat Donker in de literatuur over parlementaire geschiedenis altijd in de schaduw van Thorbecke heeft gestaan.

Allereerst is Donker in de twintig jaar voorafgaand aan de grondwetsherziening van 1848 veel meer de stem van de liberalen dan Thorbecke. Hij geldt in die periode als ‘eerste liberaal in den lande’, die vanaf 1818 in de rechtszaal voor drukpersvrijheid pleitte en zich vanaf 1825 middels brochures en krantenartikelen uitsprak voor een onafhankelijke rechterlijke macht, ministeriële verantwoordelijkheid en directe verkiezingen.

Ten tweede is hij veel representatiever voor de liberale politicus in de negentiende eeuw: wel overtuigd van de liberale zaak, maar een stuk pragmatischer dan Thorbecke en ook bereid om met opponenten samen te werken. Ten slotte, en dat is misschien nog wel zijn belangrijkste verdienste, heeft Donker Curtius ervoor gezorgd dat er geen grote tegenkrachten tegen de grondwetsherziening konden ontstaan, door behendig te schipperen tussen de koning en de liberale en conservatieve vleugels in het parlement. Daarnaast wist hij in de maartdagen van 1848 als interim-minister van Justitie (mede) de rust te bewaren, wat hem bij zijn voormalige conservatieve opponenten in achting deed stijgen.

Anders dan Thorbecke, die in het centrum van de politieke macht bleef tot zijn dood in 1872, trok Donker zich in 1856 uit de openbaarheid terug. Bij zijn dood in 1864 was hij al goeddeels vergeten, ook omdat veel eerdere medestanders zich rond Thorbecke hadden geschaard. Zoals er in de jaren ’50 en ’60 een groep Thorbeckianen ontstond, zo geïsoleerder kwam Donker te staan. Zeker toen hij toetrad tot een kabinet waarin ook Van Hall zitting had, had hij in de ogen van de liberalen afgedaan.

Doel van mijn onderzoek is dan ook een herwaardering van Dirk Donker Curtius, niet alleen voor de periode waarin hij deelnam aan de actieve politiek (1848-1856), maar ook daarvoor, toen hij als advocaat in een aantal spraakmakende zaken en als publicist wegbereider was voor de totstandkoming van een liberale stroming in de Nederlandse politiek.

Dirk Donker Curtius was een productief publicist. Veel van zijn publicaties zijn inmiddels door Google gedigitaliseerd:

1825 Aanmerkingen op het besluit van den 5den october 1822
1830 Gemeenzame brieven over de gebeurtenissen van den dag, eerste stuk
1831 Gemeenzame brieven over de gebeurtenissen van den dag, tweede stuk
1833 Gemeenzame brieven over de gebeurtenissen van den dag, derde stuk
1834 De regtsmagt der hooge- en andere heemraadschappen betwist : pleitrede
1835 Beantwoording der verdediging van de regtsmagt der heemraadschappen
1836 Verdere bestrijding der regtsmagt van heemraden
1837 Iets over het nut der ijzeren wegen voor Nederland
1838 Een woord over de vraag door wien de ijzeren wegen moeten worden aangelegd en geexploiteerd?
1839 De onbevoegdheid van de helft der Leden van de Staten Generaal van het gesloopte Koningrijk der Nederlanden
1839 Pleitrede van Mr. Dirk Donker Curtius voor den Hoogen Raad der Nederlanden: ten behoeve van C.A. Thieme
1839 Orde
1840 Proeve eener nieuwe grondwet
1845 Aan alle vrienden van orde en vrijheid. Twee brieven